"Μόνο μουτζουρώνει δεν ζωγραφίζει ακόμα"! Τι λένε τα παιδιά μας όταν ζωγραφίζουν;

Μουτζούρες και γραμμές. Αυτά είναι τα πρώτα που κάνει ένα παιδί μόλις πρωτοπάρει στο χέρι του μολύβι για να “ζωγραφίσει” στο χαρτί. Αργότερα βάζει χρώμα και έπειτα αναπαριστά όλο και πιο ρεαλιστικά μια εικόνα. Ποια ανάγκη σπρώχνει τα παιδιά παγκοσμίως ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, κουλτούρας και πολιτισμού να ζωγραφίζουν; Υπάρχουν κάποια “κρυφά” μηνύματα που θέλουν να μας δώσουν;

Μια απλή μουτζούρα ή ένα ακατανόητο σχήμα λειτουργεί σα μια γλώσσα για τα παιδιά. Είναι μια γλώσσα που επικοινωνεί σε εμάς την οργή, το θυμό, τη ζήλια, την αδιαφορία, την ανάγκη για προσοχή αλλά και τις γνωστικές εμπειρίες που έχουν όσο γνωρίζουν το κόσμο γύρω τους. Σε ένα κόσμο φτιαγμένο απο “μεγάλους” ένα παιδί ταυτίζεται με το ρόλο που παίρνει μέσα απο τις ζωγραφιές του. Όσο εμείς τις κοιτάμε και νιώθουμε χαμένοι στη μετάφραση αυτές ανοίγουν μια πόρτα στα συναισθήματα των μικρών μας ζωγράφων.

“Ο Π είναι 8 χρονών και στις πρώτες μας συναντήσεις του ζήτησα να ζωγραφίσει την οικογένεια του. Είναι μοναχοπαίδι, ζει με τη μητέρα του και το πατέρα του ενώ στην ίδια πολυκατοικία μένει και ο πατέρας της μητέρας. 

Η ζωγραφιά του Π για την οικογένεια του έδειχνε τα εξής: ένα όρθιο κόκκινο παραλληλόγραμμο που απεικόνιζε τη πολυκατοικία, τον πατέρα να βρίσκεται στο πιο πάνω μέρος του κτίσματος, στη σκεπή, τη μητέρα μέσα στο διαμέρισμα και τον ίδιο στο δωμάτιο του. Όταν ρώτησα τι είχε ζωγραφίσει και τι έκανε ο καθένας τους στη ζωγραφιά είπε: “Ο πατέρας μου κάνει δουλειές με τα εργαλεία του, η μητέρα μου μαγειρεύει στη κουζίνα και εγώ κοιμάμαι στο κρεβάτι μου.” Ο Π είναι ένα παιδί κλειστό και ιδιαίτερα ντροπαλό. Η αυτοεκτίμηση του είναι χαμηλή και αντιμετωπίζει μαθησιακά προβλήματα απο το Νηπιαγωγείο τα οποία επιδείνωσαν την εικόνα που έχει για τον εαυτό του.”

Η σχεδίαση ή αλλιώς ιχνογράφηση είναι μια εξελικτική διεργασία που ακολουθεί τη ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού. Η εξέλιξη της μουτζούρας συμβαίνει με τον έλεγχο που αποκτά το παιδί στη κίνηση του και στο συντονισμό χεριού – ματιού. Αυτό σημαίνει ότι η ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί μια εικόνα πάνω σε χαρτί περνά απο στάδια που το ένα διαδέχεται το άλλο. Τα στάδια αυτά ακολουθούν μια “τυπική” πορεία κατά το μεγάλωμα του παιδιού και το πέρασμα του στις διάφορες ηλικίες.

Μια απλή αναφορά σε αυτή την διαδοχική πορεία είναι:

Απο 1,5 μέχρι 2,5 χρονών

Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία ξεκινούν να μουτζουρώνουν. Αυτές οι μουτζούρες δεν είναι ασυνάρτητες αλλά γίνονται με όλο και πιο συντονισμένη ρυθμική κίνηση. Σε αυτό το διάστημα τα παιδιά θέλουν να καλύψουν όποια επιφάνεια βρουν και επενεργούν όλες οι αισθήσεις τους σε αυτή την εικαστική δραστηριότητα.

Απο 2,5 χρονών

Σε αυτή την ηλικία το παιδί ανακαλύπτει στα αφηρημένα σχέδια που κάνει τυχαία σχήματα που μοιάζουν με αυτά που το περιβάλλουν. Μπορεί να είναι αντικείμενα, ζώα, άνθρωποι και οτιδήποτε άλλο που αποτελεί καθημερινό ερέθισμα για το παιδί. Έτσι πολλές φορές θα έχετε προσέξει το παιδί σας να ζωγραφίζει και να λέει όλο έκπληξη: “Ααα ένα δέντρο” ή “Κοίτα μια βάρκα”.

Απο 5 μέχρι 8 χρονών

Εδώ το παιδί καθορίζει το χώρο που θα λάβει μέρος η αναπαράσταση του. Τραβάει μια ίσια γραμμή στο κάτω μέρος για το έδαφος και μια ίσια γραμμή στο πάνω μέρος για τον ουρανό, τα υπόλοιπα αναπαράγονται στο ενδιάμεσο κομμάτι του χαρτιού.

Στα 9 τους χρόνια

Το παιδί καταργεί αυτή την απόσταση μεταξύ γης και ουρανού. Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά νιώθουν ανικανοποίητα με τα σχέδια τους γιατί αυτό που επιδιώκουν να φτιάξουν δεν μπορούν να το καταφέρουν.

Απο 15 μέχρι 18 χρονών

Τα παιδιά σε αυτό το στάδιο της εφηβείας “πειθαρχούν” στο γεωμετρικό σχέδιο.

Η ερμηνεία του σχεδίου.

Η ερμηνεία του παιδικού ιχνογραφήματος είναι μια διαδικασία που γίνεται απο ανθρώπους που είναι εκπαιδευμένοι να “διαβάζουν” τα νοήματα που αποτυπώνει ένα παιδί όσο ζωγραφίζει. Αυτά μπορεί να αφορούν στη ψυχολογική διάθεση στην οποία βρίσκεται, σε ένα έντονο ή καινούργιο συναίσθημα που νιώθει, σε έναν φόβο που το ταλαιπωρεί ή σε μια ξαφνική αλλαγή της καθημερινότητας του.

Τα κυριότερα στοιχεία στα οποία δίνουμε προσοχή είναι τα χρώματα: ποια κυριαρχούν στο σχέδιο ή ακόμα και την απουσία χρώματος, τις γραμμές: αν είναι ισχνές, δυνατές, κάθετες ή οριζόντιες, τη θέση που έχει το ιχνογράφημα στην επιφάνεια του χαρτιού: αν είναι τοποθετημένο πάνω, κάτω αριστερά ή δεξιά, το περιεχόμενο: σε κάθε θέμα περιλαμβάνονται σύμβολα που κάποιος ειδικός μπορεί να αποκωδικοποιήσει ώστε να καταλάβει την συγκινησιακή κατάσταση του παιδιού-ζωγράφου.

Το παιδί και η οικογένεια του στο σχέδιο.

“ Η Γ είναι 9 χρονών και πηγαίνει στη Δ' Δημοτικού. Όταν της ζητήθηκε να ζωγραφίσει την οικογένεια της έφτιαξε: σε οριζόντια γραμμή, με έναν μαύρο μαρκαδόρο 16 ανθρωπάκια που αντιπροσώπευαν όλες τις συγγενικές σχέσεις. Στη μέση υπήρχε μια πολυκατοικία που χώριζε τα ανθρωπάκια στη μέση. Όλοι είχαν μια πολύ απλοϊκή μορφή που περιοριζόταν σε κεφάλι, χέρια, πόδια. Οι μοναδικές μορφές που είχαν λαιμό, πλάτες και ώμους ήταν αυτή με την αδερφή της. Η πιο μικρή φιγούρα στο σχέδιο ήταν η δική της και η πιο μεγάλη η αδερφή της. Η ίδια βρισκόταν ανάμεσα στην αδερφή της και τη μαμά της. 

Η Γ μένει με τη μητέρα και την αδερφή της. Οι γονείς της χώρισαν όταν ήταν πολύ μικρή. Στο διπλανό διαμέρισμα μένουν οι γονείς της μητέρας που συμμετέχουν πολύ στην αγωγή του παιδιού. Η εβδομάδα της Γ χωρίζεται σε τριά σπίτια: της μητέρας, του πατέρα και της γιαγιάς με του παππού. Επίσης αρκετές φορές η θεία τη βοηθάει στο διάβασμα της. Υπάρχει λοιπόν ένα διευρυμένο σύστημα φροντίδας αλλά ίσως και μια δυσκολία να ταυτιστεί το παιδί με κάποια άτομα περισσότερο εκτός απο την αδερφή της”

Έχει ιδιαίτερη σημασία όταν ένα παιδί ζωγραφίζει την οικογένεια του. Σε αυτό το σχέδιο μπορούμε να δούμε τις σχέσεις του παιδιού με τα μέλη της οικογένειας αλλά και με τον εαυτό του. Με το μηχανισμό της προβολής σε μια παιδική ζωγραφιά μπορούμε να αναγνωρίσουμε αντιλήψεις και συναισθήματα που τα παιδιά αδυνατούν να εκφράσουν λεκτικά. Έτσι όταν ζητάμε απο ένα παιδί να ζωγραφίσει την οικογένεια του θα προσέξουμε:

• Με ποια σειρά ζωγραφίζει τα άτομα της οικογένειας του.
• Αν ζωγραφίζει τον εαυτό του μέσα στην οικογένεια ή αν απουσιάζει απο αυτή.
• Που τοποθετεί τον εαυτό του. Ένα παιδί που τοποθετεί τον εαυτό του πιο κοντά σε ένα συγκεκριμένο άτομο μπορεί να εκφράζει την επιθυμία του για αυτό ή να αποζητά περισσότερο προσοχή απο αυτό. Επίσης αν βάζει τον εαυτό του ανάμεσα στους γονείς τότε ίσως να σημαίνει ότι το παιδί αντιλαμβάνεται την αγάπη και των δυο γονιών εξίσου.
• Ποιο άτομο δείχνει να κυριαρχεί στο σχέδιο. Το άτομο που φαίνεται να είναι μεγαλύτερο απο τα άλλα μέλη μπορεί να σημαίνει ότι σε αυτό επενδύει συναισθηματικά περισσότερο ή ταυτίζεται πιο πολύ.
• Πολλές φορές αν το παιδί θέλει να υποβιβάσει ένα μέλος της, το κάνει πολύ μικρό ή το παραλείπει. Για παράδειγμα αν ο ερχομός ενός μικρού αδερφού του έχει προξενήσει άγχος υπάρχει πιθανότητα στο σχέδιο του να φανεί κάνοντας το μικρό αδερφάκι πολύ μικρό.

Υπάρχουν πολλά περισσότερα στοιχεία που αποκωδικοποιούνται σε μια παιδική ζωγραφιά. Είναι σημαντικό να γίνει μόνο απο ειδικούς που έχουν τη κατάρτιση να ερμηνεύσουν τα σύμβολα αυτά. Οι ζωγραφιές μπορεί να αποτελούν πηγές άντλησης πληροφοριών για τη ψυχοσύνθεση του παιδιού αλλά είναι ανεύθυνο να βγουν συμπεράσματα μόνο απο αυτές.

Οι γονείς το μόνο που οφείλουν να κάνουν για τα παιδιά τους είναι να τα βοηθούν να εκφράζονται με κάθε ευκαιρία. Είναι εξέχουσας σημασίας να χαρίζουν στο παιδί όσο το δυνατόν περισσότερες εμπειρίες εικαστικών δραστηριοτήτων. Να ενθαρρύνουν το παιδί τους να ζωγραφίζει και να το φέρνουν σε επαφή με όλο και περισσότερα υλικά. Δεν χρειάζεται να ανησυχούν για το περιεχόμενο της ζωγραφιάς του και καλό είναι να αποφεύγουν παρατηρήσεις και παρεμβάσεις για τη “τελειοποίηση” της τεχνικής! Η διακριτική συντροφιά των γονιών στους πειραματισμούς των παιδιών είναι το μόνο απαραίτητο συστατικό για την ενεργοποίηση των στενών συναισθηματικών τους δεσμών.

*τα προσωπικά στοιχεία των περιστατικών που εμφανίζονται παραπάνω έχουν αλλάξει για λόγους τήρησης του επαγγελματικού απορρήτου.

Άσπα Μητρακάκη
Ειδική Παιδαγωγός - Κοινωνική Ανθρωπολόγος
ειδικευμένη στην αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολίων/δυσλεξίας
email: amitrakaki@gmail.com
fb & twitter